ترانه های قومی در خوزستان

ترانه های قومی به عنوان بخشی از خرده فرهنگ اقوام، باز گوکننده ی آرزوها، احساسات و نگرش اقوام به وقایع تاریخی، شرایط اجتماعی و هویت فرهنگی است. در عین حال در خرده فرهنگ اقوام ایرانی، ترانه های آهنگینی وجود دارد که مضامینی ملی دارد و به نوعی بیانگر احساسات میهن دوستانه، ارادت به سرنوشت مشترک، ملیت و هویت ملی است.
عرب ها پیش از اسلام از موسیقی بهره ی چندانی نداشته اند. در ابتدا عرب ها نغمه ای با فرم ساده به نام « حدی » می خواندند که ویژه ی راندن شتر بوده؛ سپس به تدریج سه لحن اصلی: « نصب »، « سناد » و « هزج » نیز در موسیقی آن ها شکل گرفته است. « نصب »، در مرثیه ها و سوگواری ها به کار می رفت، « سناد »، وزنی ثقیل داشته و « هزج » دارای بحری ویژه ی رقص و کف بود. پس از ورود اسلام به ایران و آمیختگی فرهنگی اعراب با ایرانی ها، موسیقی اعراب بر مبنای مقام های موسیقی ایران شکل گرفت و این روند تا به امروز نیز ادامه دارد. نغمه ی علوانیه به عنوان نمادی از هویت مستقل موسیقی این هم وطنان عرب خوزستانی نسبت به دیگر اعراب سرزمین های مجاور به شمار می آید. مضامین ملی نیز در ترانه های آن ها درون مایه ای مذهبی - شیعی دارد و در متن برخی از ترانه ها، نام اقوام ایرانی دیده می شود که همه را به اتحاد و همبستگی، تحت ملیت واحد دعوت می کند. امروزه، هم وطنان عرب خوزستانی ما با سایر اعراب کشورهای مجاور تفاوت های اساسی دارند که این امر از دلایلی سرچشمه می گیرد. یکی از دلایل آن به حضور دراز مدت آنان در سرزمین ایران باز می گردد. از همین رو، شکل و محتوای فرهنگی این مردم ماهیت ایرانی پیدا کرده است که نشان از تعامل فرهنگی آن ها با سایر اقوام ایرانی و فرهنگ ملی دارد که همین امر باعث تباین فرهنگی هم وطنان عرب خوزستان با دیگر اعراب شده و موسیقی آن ها کاملاً رنگ و بوی ایرانی پذیرفته است. با این توصیف، موسیقی هم وطنان عرب خوزستانی به دو بخش عمده و متفاوت تقسیم می شود:
1. « بَستَه » که بیشتر موسیقی طربناک و شادی انگیز است.
2. نعاوی یا نعی، که طیفی وسیع از ردیف های مختلف موسیقی سوگواری را دربرمی گیرد. در این طیف گسترده، نغمه های یزله، ابوذیه، رکبانیه، حیاوی و علوانیه جای می گیرند. نغمه ی علوانیه به عنوان نمادی از هویت مستقل موسیقی این هم وطنان عرب خوزستانی نسبت به دیگر اعراب سرزمین های مجاور به شمار می آید. مضامین ملی نیز در ترانه های آن ها درون مایه ای مذهبی - شیعی دارد و در متن برخی از ترانه ها، نام اقوام ایرانی دیده می شود که همه را به اتحاد و همبستگی، تحت ملیت واحد دعوت می کند. به عنوان نمونه:
عَرَب وعَجَم و اَکراد کِلنَه اتَحِدنَه
همه ی ما، از عرب، فارس و کُرد با هم متحد شدیم.
کِلنَه اِخوَة هذا الیَوم یَحفج عَلَمنَه
امروز همه با هم برادریم و پرچم یگانه ی ما همواره برافراشته است.
اشاره به همبستگی و وحدت در سایه ی پرچم برافراشته ی سرزمین ایران، از جمله مفاهیمی است که ترانه ی هم وطنان عرب خوزستانی را به سطح ترانه های فراقومی و ملی ارتقا می دهد. در ترانه ی دیگری که در زمان جنگ تحمیلی سروده شده، چنین آمده است:
لِلحَگِ یَنصُرُونَهُ و لِلوَطَنِ یَحمُونَه
این ملت همواره حق را یاری می دهند و از وطن دفاع می کنند.
بِلوغی عِدنِه اَرجال تستقبِل الاهوال
ما شیرمردانی داریم که در جنگ ها در مقابل خطر سینه سپر می کنند.
لِلحَگ، لِلحَگ یِنصرونَه
یاری دهنده ی حق هستند.
هِمَتنَه هِمَت اَحیُود اِبکُل الرُوح اِنجُوذ
همت ما همت بزرگان است، روح و روان ما نیز بزرگ است.
بالماضیِ عِدنَه اَشهُود دایِم یَذکِروُنَه
گذشته ی درخشان ما شاهد و گواه است.
عَرب وَ عَجَم ایران لِلوَطَن کُلنَه اِخوان
ایران از عرب و فارس، همه با هم برادرند.
بِلوَحدَة وَ الایِمانِ خُوَّتَنه مَضمُونَه
این برادری در سایه ی ایمان پایدار است.
مفاهیم موجود در ترانه ی مزبور، هویت ملی را نمایان می سازد. مفاهیمی مانند بیان حق طلبی و دفاع از وطن توسط ملت ( مجموعه ای از اقوام )، توصیف مبارزان و دلاورانی که مسئولیت پاسداری از مرزها و قلمرو ملی را به عهده دارند و تشبیه آن به شیر مردانی که یاری دهنده ی حق هستند، اشاره به گذشته ی شکوهمند و افتخار آفرین ایرانیان، همه بیانگر هویت ملی هم وطنان عرب خوزستانی و فراقومی بودن این هویت است. لفظ عجم در متن ترانه ی فوق، علاوه بر قوم فارس، سایر اقوام ایرانی را شامل می شود و در پایان تصریح گردیده که برادری این اقوام در سایه ی ایمان امکان پذیر شده است ( کاظمی، 1379، 103-105 ).  

موسیقی مذهبی:

اکثریت نود و نه درصدی شیعه، اعتقادات و پایبندی عمیق به سنت ها، باعث شده است تا مراسم مذهبی و به خصوص مجالس روضه خوانی در میان هم وطنان عرب خوزستانی به عنوان فرهنگی دائمی و همیشگی تثبیت و در طول سال و در همه ی ایام برگزار شود. در ایام محرم مهم ترین مراسم، سوگواری « مقتل خوانی » است. روز عاشورا، راوی یک کتاب مقتل را از روی متن عربی با لحنی خاص می خواند. گاه در لابه لای مقتل خوانی، نوحه اجرا می شود. نوحه که به آن لطمیه می گویند، همراه با سینه زنی و پاسخگویی جمع است؛ ضمن آنکه شیوه ی سینه زنی فارسی زبانان ( منسوب به سینه زنی بوشهری ) نیز در میان هم وطنان عرب خوزستانی مرسوم است.
منبع مقاله :
باقری چوکامی، سیامک؛ (1391)، قوم عرب، تهران: امیرکبیر، چاپ اول